قلعه ایرج؛ قدیمی‌ترین قلعه خشتی نزدیک تهران
مجله بست خدمات گردشگری – قلعه ایرج قلعه ای باستانی است که در ضلع شمالی بزرگراه شهدای فراز در شهرستان پیشوا و نزدیک روستای عسکرآباد عباسی قرار دارد. روستای عسکرآباد عباسی در یک کیلومتری شرق ورامین و در محدوده خدماتی شهرستان پیشوا و در 35 کیلومتری جنوب شرق کشور قرار دارد. تهران در دل دشتی وسیع و تمیز، چشم انداز و بافت باستانی روستای عسکرآباد و آجرکاری های سر به فلک کشیده قلعه ایرج آن را به یکی از بزرگ ترین قلعه های تاریخی کشور تبدیل کرده است.
موقعیت جغرافیایی قلعه ایرج
ورود به قلعه ایرج
برای دیدن قلعه ایرج باید به شهرهای پیشوا و ورامین در استان تهران بروید و از روستای عسکرآباد عباسی در شهرستان پشوا دیدن کنید. این قلعه در ضلع شمالی جاده ورامین و پیشوا قرار دارد.
عکس قدیمی قلعه ایرج
تاریخچه قلعه ایرگ
قلعه ایرج یکی از نادرترین قلعه های خشتی جهان است که 50 فوت ارتفاع و 200 هکتار وسعت دارد که در دوره ساسانی ساخته شده است، اما به دلیل عدم نگهداری و تخریب توسط بهره برداران به شدت آسیب دیده است. باستان شناسان اروپایی یان دولاووا و کلاس این موضوع را بررسی کردند و کلاس در مورد قلعه ایرج گفت: طول قلعه ایرج از شمال به جنوب 1214 متر و عرض آن از شرق به غرب 1150 متر است که با هر یک از گل های تاریخی قابل مقایسه است. قلعه های آجری در جهان نه
برخی معتقدند قلعه ایرج همان قلعه وارنا است که نام آن در وندیداد آمده است. اعتماد السلطنه در کتاب معرات البلدان و جرج کرزن در سفر خود قلعه ایرج جهارگوش را با قلعه وارنا در اوستا یکی دانسته اند.
چهاردهمین ایالتی که اهورا مزدا ایجاد کرد، وارنای چهارگوش، زادگاه فریدون، اژدهای کش شاهین است. – وندیداد، اوستا
همچنین از آنجایی که ایرج نام پسر فریدون بوده است، به احتمال زیاد قلعه ایرج همان قلعه وارنا است.
بخشی از دیوار قلعه ایرج
معماری قلعه ایرج
این قلعه قدرتمند که در سال 1381 با شماره 9835 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و ابعاد آن حدود 1440 در 1280 متر است، در بلندترین قسمت اطراف بنا شده و به ترتیب در این ارتفاع قرار گرفته است. برای تسلط درونی قلعه بر محیط اطراف و همین عامل باعث عظمت روزافزون قلعه ایرج می شود. این قلعه دارای چهار دروازه برای ورود به قلعه بود که اکنون تنها دروازه اصلی از آنها باقی مانده است.
باستان شناس اروپایی کلاس درباره قلعه ایرج گفت: ابعاد داخلی قلعه ایرج از شمال به جنوب 1214 متر و ابعاد شرقی و غربی آن 1150 متر است که با هیچ یک از قلعه های خشتی تاریخی جهان قابل مقایسه نیست. ” این قلعه به هیچ وجه شباهتی به بناهای اسلامی ندارد و این نشان دهنده قدمت بسیار بالای آن است که این قلعه مستطیل شکل و با گل و خشت ساخته شده است و آجرهای به کار رفته در این قلعه بزرگ و ابعاد آنها 60 در 25 سانتی متر است. ضخامت دیوارهای قلعه ایرج بین 17 تا 22 متر است و بر روی دیوار قلعه از دو برج برای نگهبانی قلعه استفاده می شده است و بیشتر مورخان بر این باورند که این قلعه بزرگ کاربرد نظامی داشته و در واقع یک پادگان بزرگ نظامی محسوب می شده است. .
مورخان بر این باورند که قلعه ایرج قلعه ای نظامی بوده است که سربازان در آن مستقر بوده اند و با وجود اینکه دقیقاً معلوم نیست که کدام سلسله و در چه تاریخی ساخته شده است، برخی معتقدند که ساخت قلعه ارتباطی با کایاهایی دارد که برای جلوگیری از ساخت این قلعه آن را ساخته اند. حملات توسط تورانیان ساخته شد و برخی دیگر این قلعه را قلعه نظامی بزرگی می دانستند که با قلعه های نظامی کوچکتری احاطه شده بود و از این قلعه برای مراقبت و هماهنگی بین قلعه های اطراف استفاده می شد.
بین برج‌های دیده‌بانی راهروهایی در داخل دیوارها وجود دارد که ضخامت این راهروها به حدی می‌رسد که وسایل نقلیه نظامی و تجهیزات جنگی را می‌توان بین آنها حمل کرد که در داخل این راهروها هیچ حرکتی وجود نداشت و سربازان در آنها از خارج از قلعه رفت و آمد داشتند. در اطراف این قلعه خندقی وجود داشت که اکنون برای مصارف کشاورزی سنگفرش شده است، در حالی که از قلعه در داخل آن دفاع می شد، آب از این خندق ها سرازیر می شد و دسترسی به قلعه را از کانال آگراب غیر ممکن می کرد ، که محوطه قلعه را نیز آبیاری می کرد.
بخشی از قلعه ایرگ
قلعه ایرج یا قلعه گبری
قلعه ایرج که توسط مردم محلی به آن «قلعه قبری» می‌گویند، به عنوان بزرگ‌ترین قلعه سفالی در استان تهران، ایران و جهان شناخته می‌شود. قدمت این قلعه به بیش از 3 هزار سال می رسد و این آثار فرضیه بازسازی و مرمت قلعه را در دوره ساسانیان تقویت کرده است. اما قلعه ایرج با وجود قدمت زیاد و وسعت بیش از 200 هکتار همچنان در تبعید به سر می برد.
این قلعه از نظر زمانی هزار سال قبل از میلاد مسیح (علیه السلام) و حدود 1500 سال قبل از تولد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) ساخته شده است. ساکنان این قلعه زرتشتی بوده اند و به همین دلیل آن را قلعه گبری نیز می نامیدند; زیرا جبار به معنای واقعی کلمه پیروان دین زرتشتی است.
این قلعه علاوه بر ارزش تاریخی از ارزش فرهنگی و ادبی خاصی نیز برخوردار است. یعنی با خواندن شاهنامه فردوسی و آشنایی با شخصیت برجسته ای چون فریدون عظمت این بنای باستانی را می فهمد. و در انجیل زرتشتیان جمله ای وجود دارد که همان جمله است: «و چهاردهمین کشور زیبا که آفریدم وارنا شاهرگوش زادگاه فریدون قاتل آجی دهاک است».
نمایی هوایی از قلعه ایرج
چهارضلعی وارنا قلعه ایرج یا جابری از نظر زبانشناسی ثابت کرده اند که «ورامین» گونه ای از ریشه «وارنا» است. اما اکنون این سوال پیش می آید که فریدون کیست؟ کار مهم او چیست؟ فردوسی چگونه آن را در شاهنامه ارائه می کند؟ شاید بتوان گفت مهم ترین کار فریدون مقابله با بی عدالتی پادشاه زمان خود است و در خلاصه داستان آمده است: فردوسی به پادشاهی ظالم به نام دهک (آژی دهک) اشاره می کند که پدرش و دهک را کشت. برای رسیدن به تاج و تخت پادشاه شوید. روزی شیطان در لباس آشپز دربار نزد دهک آمد و از او خواست که شانه های پادشاه را ببوسد. پادشاه به او اجازه می دهد، پس دو بوس بر شانه جوکر به شیطان می دهد و از بین این دو بوسه، مار بیرون می آید، پس از مدتی، شیطان به شکل دکتر نزد شاه می آید و می گوید که برای این مارها. برای اینکه به شما آسیبی نرسد، باید مغز دو جوان این دیار را به مارها بدهید تا آنها را بخورند و به شما آسیب نرسانند.
دهاک ظالم هر روز دو جوان را به دست جلاد می سپارد و آشپز دربار مغز این دو جوان را برای مارها آماده می کند. بی عدالتی های فراوان الدهاک باعث نارضایتی بسیاری شد و چون در خواب دید که فردی به نام فریدون حکومت او را برمی دارد، به جستجوی چنین شخصی ادامه داد تا اینکه پدر فریدون (نام پدر فریدون آبتین بود) و مادر فریدون که فرانک نام داشت کشته شدند. . فریدون بچه را گرفت و به مرغداری گریخت و مأموران الدهاک نتوانستند به او برسند.
تا اینکه فریدون به سنین جوانی رسید و ماجرای کشته شدن پدر را از مادر شنید و چون نسبش به شاه تمورت رسید، خود را شایسته سلطنت و فرمانروایی دید، لذا با لشکری نیرومند به الدهاک حمله کرد و الدهاک. که بر اثر ظلم و ستم دیگر دشمنان و چون کاوه آهنگر داشت سرانجام به اسارت فریدون درآمد و فریدون (محل تولد او قلعه جابری است) ضحاک را به کوه دماوند برد و ضحاک را در انزوای مطلق زندانی کرد. به نظر می رسد که او شخصی در جان فریدون گفت که الدهک سرد است، او را به زمین بینداز. بلکه او را ببند تا از تنهایی و گرسنگی و تشنگی عذابش دهد.
راهروهای قلعه ایرگ
نمایش مجله بست
بهترین زمان برای دیدن قلعه ایرج صبح زود یا غروب آفتاب است. متاسفانه این قلعه توسط سازمان میراث فرهنگی کشور به درستی حفاظت نشده است. امروزه تنها چند بقایای این قلعه باقی مانده است، اما بازدید از قلعه ایرج همچنان لذت بخش است.
منابع: ویکی پدیا، تسنیم نیوز
