معرفی مسجد چهارباغ اصفهان – ستاره

مجله بست خدمات گردشگری – مدرسه یا مسجد چهارباغ که به آن مدرسه سلطانیه و مدرسه مدرسه نیز می گویند، آخرین بنای تاریخی بزرگ عصر صفوی است. اصفهان این بنا برای آموزش طلاب علوم دینی در زمان شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی از سال 1116 تا 1126 هجری قمری ساخته شده است. مدرسه چهارباغ که به گفته بسیاری از محققین هم مدرسه و هم مسجد بوده در ضلع شرقی خیابان چهارباغ به مساحت 8500 متر مربع واقع شده است. امروزه مدرسه چهارباغ به مدرسه امام صادق (ع) نیز معروف است. مدرسه چهارباغ در نزدیکی سایر اماکن تاریخی اصفهان از جمله کاخ هشت بهشت، کاخ اربعین ستون، میدان نقش جهان و … قرار دارد.

موقعیت جغرافیایی مدرسه چهارباغ اصفهان

نامگذاری مدرسه یا مسجدی در شهرباغ

این مدرسه به دلیل اینکه در زمان شاه سلطان حسین ساخته شده، مدرسه سلطان نامیده می شود. از آنجایی که این مدرسه در خیابان چهارباغ قرار دارد به آن مدرسه چهارباغ می گویند و چون مادر شاه سلطان حسین کاروانسراها و بازارها و مؤسسات اقتصادی زیادی را به این مدرسه اختصاص داده است، این مدرسه را گاهی مدرسه مادر شاه نیز می نامند.

معماری مدرسه چهارباغ

مدرسه چهارباغ چهار ایوان دارد. نمای بیرونی کاخ شامل یک ازاره بلند و ظریف و هفده طاق نمای آجری دو طبقه در اطراف آن است. کاشی کاری ها و مقرنس های زیبا با کتیبه ها و خطوط مختلف، در و ورودی بنا را با بیشترین زیبایی ممکن تزیین کرده بود کتیبه روی در با خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجورد نوشته شده بود و تاریخ 1112 ه. بر آن حک شده بود و این کتیبه را عبدالرحیم جزایری نوشته است.

دو دهانه تالار اصلی با کاشی فیروزه ای رنگ تزیین شده و گلدانی بسیار زیبا بر روی دو پایه مرمرین قرار گرفته است. در دو طرف سر، دو سکوی مرمری باشکوه و بسیار ظریف در تالار اصلی مدرسه مزین به طلا و نقره قرار دارد که نمونه بارز هنر زرگری و خوشنویسی در اوج است. تعالی و پیشرفت در عهد صفویه در سمت راست این در، اشعاری به خط زیبا و برجسته نستعلیق سروده شده است.

خطاط این اشعار محمد صالح الاصفهانی از خوشنویسان ممتاز عصر صفوی است. فضای داخلی مدرسه شامل هشتی، ورودی، صحن اندرونی، گنبد، مناره و حجره‌ها است. زیباترین قسمت مدرسه از نظر کاشی کاری، هشتی ورودی آن است.

نمایی هوایی از مدرسه چهارباغ اصفهان

چهار راهرو و اتاق مدرسه رو به باغی پر از درخت است که نهری از میان آن می گذرد. این جریان را جریان فرهادی می نامند. مدی فرشادی شاخه ای از زیندهرود است. میدان چهارباغ نمونه بارز معماری درونگرا و داخلی است. حجره های ساخته شده در دو طبقه و در فضای بین راهروهای مدرسه برای اسکان طلاب علوم دینی در نظر گرفته شده است.

اکثر این سلول ها دارای پلان یکسانی هستند که از یک اتاق نشیمن در جلو، یک قسمت جعبه ای شکل در پشت و بخشی به نام طبقه بالا تشکیل شده است. جلوی این حجره ها راهرویی زیبا در قسمت شمالی مدرسه، گالری نسبتاً وسیع و مرتفع شمالی قرار دارد و گنبد و مناره های گالری جنوبی در جلوی آن دیده می شود. کتیبه فوقانی داخل گنبد، کتیبه عبدالرحیم جزایری، خوشنویس عصر صفوی است.

تمام سطوح داخلی به بخش های کاشی کاری کوچک تقسیم می شوند. منبر 12 پله ای مدرسه که تماماً از سنگ مرمر ساخته شده است، یکی از بهترین نمونه های سنگ تراشی و حکاکی آن زمان است. در کنار این منبر محراب مدرسه ای فوق العاده و بسیار زیبا قرار دارد و کتیبه بالای محراب و منبر نیز به خط عبدالرحیم جزایری است.

اشعار اطراف سردر مدرسه به خط زیبای نستعلیق به رنگ سفید بر زمینه کاشی گلی آبی به خط محمد صالح اصفهانی و مورخ 1119 هجری قمری و کتیبه افقی داخل گنبد در خط عبدالرحیم جزایری و مورخ 1121 ه.

صحن سرپوشیده مدرسه چهارباغ که در ضلع شرقی مدرسه قرار دارد، با دری بسیار ظریف تراشیده شده به محوطه زیر گنبد متصل می شود. در این مکان سه محراب وجود دارد که کتیبه‌های اطراف آن توسط محمد مؤمن الحسینی در سال ۱۱۱۸ هجری قمری نوشته شده است.

کاشی کاری منحصر به فرد مدرسه چهارباغ اصفهان

سبک معماری این بنا به سبک اصفهانی است. گنبد مدرسه چهارباغ از نظر شایستگی معماری و زیبایی طرح سنگفرش بعد از مسجد شیخ لطف الله قرار دارد، اما از نظر استادان بزرگ این هنر، شکوه و عظمت این بنا که با طلا تزئین شده است. و طلا، باشکوه است. نقره، شاهکاری از هنر، ظریف و منحصر به فرد است. مدرسه چهارباغ از نظر کاشی کاری نیز حائز اهمیت است زیرا شامل انواع مختلفی از این تکنیک از جمله کاشی هفت رنگ، مرقع، کاشی گره چینی، کاشی بیلی و کاشی مقالی است که در واقع موزه کاشی سازی اصفهان است.

محراب و منبر مرمری یکپارچه، اتاق شخصی شاه سلطان حسین، کاشی کاری های منحصر به فرد سردر مدرسه، خطوط ظریف حجاری ها و پنجره های چوبی کنده کاری شده از جالب ترین و خیره کننده ترین قسمت های این بنای تاریخی باشکوه است. درختان کهنسال چنار و آب آبی جاری در آن بر زیبایی تزئینات کاشی کاری نفیس این بنای تاریخی افزوده و این مکان را شاداب و روحیه بخشیده است.

سلول خصوصی شاه سلطان حسین

ساخت مسجد چهارباغ روی خشت توسط شیخ البهایی

یکی از کارهای مهم شیخ بهایی ساخت مسجد معروف چهارباغ بود. از آنجایی که این مسجد در مسیر یکی از مجاری آب زاینده رود قرار دارد، امکان ساخت بنای سنگی عظیم با مشکل مواجه شد. همچنین بنای مذکور نمی‌توانست روی سطح مرداب و گلی اطراف آن قرار گیرد و احتمال هرگونه خطری برای بنا خصوصاً در دیواره‌های جانبی گنبد و مناره‌ها وجود داشت (این کانال همچنان از آن عبور می‌کند). . مدرسه راهنمایی چهارباغ اصفهان) از این رو شروع به ابتکار کرد

برای انجام صحیح این کار، شیخ پیشنهاد کرد که ابتدا مقدار زیادی زغال به ضخامت 2 متر در سرتاسر پایه های ساختمان پخش کنند و پس از کوبیدن زغال در کف پایه ها، آن را با بتن پر کرده و پایه های ساختمان را بسازند. روی بتن این روش که شامل استفاده از زغال سنگ برای استقرار بناها در باتلاق والژان زار بود، بعدها مورد توجه اروپایی ها قرار گرفت و پایه های ساختمان های عظیم خود را به این ترتیب ساختند. هنوز هم بعضی جاها همین کار را می کنند.

نقاشی قدیمی از مدرسه چهارباغ اصفهان

ضمناً چون ملات سفالی برای ساخت مسجد باید به خوبی با پاها و مصالح دیگر مخلوط شود و با مصرف بیشتر ملات، چسبندگی گل‌ها به‌خوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا از ملات در نظر گرفته شده برای ساختن مسجد استفاده شود مسجد هر روز توسط مردم و بچه های اصفهان زیر پا گذاشته و با هم مخلوط می شود.

ابتکار شیخ بهائی این بود که دستور داد هر روز صبح مقداری سکه طلا در هاون بریزند و سپس به مردم بگوید که بیایند و سکه ها را برای خود بیابند. افراد گروه از صبح تا غروب آن روز خمپاره را لگد می زدند تا برای خود چند سکه بیابند و به این ترتیب هاون کاملاً مخلوط شد و سخنان معماران برآورده شد.

نمای بیرونی مدرسه چهارباغ اصفهان

مدرسه چهارباغ در بیشتر ایام سال به روی گردشگران بسته است و تنها فرصت دیدن این جاذبه گردشگری در ایام نوروز است.

منابع: ویکی پدیا، جاجارو و وبلاگی با ایرانیان