مسجد جامع فهرج یزد؛ قدیمی‌ترین مسجد ایران

مجله بست خدمات گردشگری – مسجد جامی فرج تنها مسجد باقیمانده از قرن اول هجری قمری در ایران است، همانطور که از منابع تاریخی بر می آید، این مسجد پس از فتح یزد توسط نیروهای اسلامی ساخته شده است، اما کتیبه ای بر این ادعا وجود ندارد. نقشه این مسجد، قرار گرفتن محراب آن بر محور عرضی و تزئینات به کار رفته در آن نشان می دهد که این بنا در اوایل اسلام ساخته شده است.

درب ورودی مسجد جامع فرج

بنای مسجد جامی فرج تماماً از گل و خشت ساخته شده و یکی از شاهکارهای معماری گلن به شمار می رود. لایه نازکی از گچ بخش هایی از معماری داخلی مسجد را پوشانده است. هر چند از نظر حمله موریانه ها و آسیب های انسانی آسیب های زیادی دیده است. در مراحل مرمت و بازسازی، دقت شد که اصالت آن حفظ شود و اصالت معماری داخلی مسجد مخدوش نشود. هرگونه اقدام ناشیانه و غیرعلمی در مرمت این قسمت از اثر می تواند صدمات جبران ناپذیری به این سند منحصر به فرد معماری ایرانی و اسلامی وارد کند.

در قسمت های محدودی از ساختمان از آجر استفاده می شود. از جمله آجرهایی هستند که فضای سرپوشیده را در ارتفاع یک قدمی زمین بازی مشخص می کنند. شرویس نیز از آجر ساخته شده است. اگرچه اکثر آنها در زمان مرمت به بنا اضافه شده اند، اما وجود برخی از آجرهای قدیمی در محل های ذکر شده نشان از استفاده محدود از آجر در بنا دارد. در جریان بازسازی راهرو ورودی مسجد، دو آجر بزرگ به ابعاد تقریبی 70×70 سانتی متر از زیر خاک کشف شد. یکی از آنها به صورت طوماری روی دیوار قبله نصب شد و دیگری به موزه میراث فرهنگی منتقل شد. کف فرش ها، بالکن ها و ردیف ها به احتمال زیاد از نوع «لویز» یا «لوئیزین» بودند.

نمایی از داخل مسجد فرج جامی

مسجد جامع فرج، یزد، در استان یزدروستای فرج در 25 کیلومتری جنوب شرقی این فرمانداری قرار دارد. بازدید از این بنای تاریخی پس از خروج از یزد به سمت استان ضروری است کرمانوارد اتوبان یزد – بافاق شوید. پس از طی مسافتی در حدود 17 کیلومتر، این مکان تاریخی و ارزشمند را خواهید دید.

نمایی از بالای مسجد الفرج

بنای مسجد جامی فرج تماماً از گل و خشت ساخته شده و یکی از شاهکارهای معماری گلن به شمار می رود. لایه نازکی از گچ بخش هایی از معماری داخلی مسجد را پوشانده است. هر چند از نظر حمله موریانه ها و آسیب های انسانی آسیب های زیادی دیده است. در مراحل مرمت و بازسازی، دقت شد که اصالت آن حفظ شود و اصالت معماری داخلی مسجد مخدوش نشود. هرگونه اقدام ناشیانه و غیرعلمی در مرمت این قسمت از اثر می تواند صدمات جبران ناپذیری به این سند منحصر به فرد معماری ایرانی و اسلامی وارد کند.

در قسمت های محدودی از ساختمان از آجر استفاده می شود. از جمله آجرهایی هستند که فضای سرپوشیده را یک پله بالاتر از زمین بازی مشخص می کنند. شرویس نیز از آجر ساخته شده است. اگرچه اکثر آنها در زمان مرمت به بنا اضافه شده اند، اما وجود برخی از آجرهای قدیمی در محل های ذکر شده نشان از استفاده محدود از آجر در بنا دارد. در جریان بازسازی راهرو ورودی مسجد دو آجر بزرگ به ابعاد تقریبی ۷۰×۷۰ سانتی متر از زیر خاک کشف شد. یکی از آنها به صورت طوماری روی دیوار قبله نصب شد و دیگری به موزه میراث فرهنگی منتقل شد. کف فرش ها، بالکن ها و ردیف ها به احتمال زیاد از نوع «لویز» یا «لوئیزین» بودند.

نمایی از مناره مسجد جامی فرج

مناره مسجد الفرج یزد

مناره ای استوانه ای شکل در قسمت شمال غربی بنا ساخته شده و اتاق های متعددی در اطراف آن دیده می شود. معمار مسجد جامع الفرج یزد آن را با آجرهای سفالی ساخته و تعدادی پلکان مارپیچ برای مناره ساخته است. پس از عبور از راه پله مارپیچ می توانید بلافاصله وارد راهروی مسجد شوید. طبیعتاً در مورد تاریخچه ساخت این مناره نظریات بسیاری ثبت شده است و می توان به گفته های مرحوم برنیا که آن را الحاقی و قدمت آن را به قرن چهارم یا پنجم هجری قمری و همچنین آنچه مهرداد دانسته است اشاره کرد. شکوهی کرد که مناره را به قرن چهارم هجری نسبت می دهد و برخی از معماران معتقدند اتاق های ساخته شده در کنار مناره بر روی اتاق هایی که قبلا وجود داشته ساخته شده است. با این حال، استفاده از آن هنوز ناشناخته است.

پلان مسجد فرج جامی

این بنا کاملاً به سبک معماری دوران ساسانیان ساخته شده و پلان اصلی آن بسیار ساده و در واقع تقلیدی از طرح و شکل مسجد النبی است. آجرهایی به ابعاد 5*32*32 – طبق مرسوم در عصر ساسانیان، گچ بری‌های تزئین شده، طاق‌های آتشین، طاق‌های شبستان و آوازی که در مسجد جامع فرج استفاده می‌شد، مؤید این موضوع است.

دارای صفحه ای با سه دهانه که دهانه وسط آن بزرگتر از دهانه چپ و راست است. شفد، خواجی ها و هوا ترانه هستند. از ویژگی های جالب این مسجد طراحی درهایی با تزئینات دوره ساسانی است که بر دیوارهای مسجد باقی مانده است. شاید معمار می خواست در عصری که ساخت درهای مجلل مرسوم نبود، جلوه درهای قدیمی زیبا را به جا بگذارد.

احتمالاً مناره مسجد در دوره متأخر (قرن چهارم یا پنجم) اضافه شده و ورودی اصلی مسجد – که در شمال بوده است – به کنار مناره منتقل شده است. به طور کلی معماری این مسجد به استثنای پلان آن کاملاً ساسانی بوده و تمامی تزئینات آن به دوران قبل از اسلام برمی گردد.

دو طرف مسجد از جنوب با سه دهانه شبستان، از شرق و غرب با دو دهانه رواق و از شمال با چهار ردیف همسایه است. پوشش ردیفی ساده و به شکل نیم گنبد است. از دیگر زیبایی های مسجد، تزئینات گچ بری شده بر دیوار شرقی آن است. مصالح ساختمانی مسجد خشت است. این آجرها شبیه آجرهای مورد استفاده در معماری دوره ساسانیان است.

مسجد جامع فرج یک بار گچ بری شد و قسمت هایی از آن نیز با گچ تزئین شد. طاق های مسجد به شکل گهواره و شبیه طاق های دوران ساسانی است. صحن مسجد ده دهانه دارد که دهانه میانی بزرگ ترین آن است. مناره مسجد در قرون بعدی و شاید در قرن چهارم ساخته شد. ورودی اصلی مسجد در کنار مناره نیز بعدها به مسجد اضافه شد.

مسجد جامی فرج یکی از جاذبه های گردشگری یزد است

برای علاقه مندان به بازدید از اماکن مذهبی، بازدید از این اثر ارزشمند تاریخی در ایران را پیشنهاد می کنیم. آیا تا به حال از مسجد جامع الفرج دیدن کرده اید؟ نظر شما در مورد این مکان مذهبی تاریخی چیست؟

برگرفته از: ویکی پدیا، کجارو، کویرها و کویرهای ایران و ویکی فارسی