نتیجه یک دهه مقابله با گرد و غبار در کشور چه شد؟

همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: مرکز پژوهش‌های مجلس تحلیلی از عملکرد ستاد ملی مقابله با گردوغبار در یک دهه اخیر ارائه کرده است که نشان می‌دهد اثرات این پدیده آنقدر وسیع و مخرب می‌تواند باشد که چاره‌ای جز تخصیص اعتبار، تدوین و اجرای برنامه و در نهایت سازگاری با آن نداریم.

با وجود بودجه‌های چند هزار میلیاردی از ۳۴.۶ میلیون هکتار کانون‌های مستعد تولید گردوغبار در ایران، برای حدود ۳ میلیون هکتار برنامه اجرا شده است. پیچیدگی، گستردگی، فرابخشی بودن و نیاز به همکاری‌های بین‌المللی، همراه با کمبود منابع مالی، از عواملی هستند که مقابله با این پدیده را دشوار کرده‌اند. برآوردها نشان می‌دهند که در یک دوره ۱۰ ساله (۱۳۹۲-۱۴۰۲)، میزان خسارت وارده به ۶ استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، هرمزگان، ایلام، کرمانشاه و خوزستان، بالغ بر ۵۸۰ هزار میلیارد ریال بوده است؛ یعنی بیش از ۱۲ برابر بودجه تخصیص یافته برای مقابله با گردوغبار در کشور ولی این پدیده در فصل باران و غیر آن در اکثر نقاط کشور حضور دارد.

۲ میلیارد تن ذرات ریز جابجا شده توسط باد در هر سال

۱۵۱ کشور تحت تأثیر گردوغبار

۳۴.۶ میلیون هکتار کانون‌های مستعد تولید گردوغبار در ایران

۳۱ استان ایران تحت تأثیر این پدیده

۵۸۰ هزار میلیارد ریال: میزان خسارت وارده به ۶ استان (سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، هرمزگان، ایلام، کرمانشاه و خوزستان)

اقدامات انجام شده در یک دهه:

اجرای برنامه‌های مقابله با گردوغبار در بیش از ۳.۳ میلیون هکتار

تخصیص بودجه‌ای معادل ۴۶ هزار میلیارد ریال از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ (۳۷۰ میلیون دلار در ۴ سال)

تلاش برای مقابله با کانون‌های داخلی و خارجی تولید گردوغبار

راهکارهای پیشنهادی:

تدوین برنامه جامع برای مدیریت تغییرات اقلیمی

تقویت دیپلماسی محیط زیست و همکاری‌های منطقه‌ای

رعایت حقابه زیست‌محیطی تالاب‌ها

استفاده بهینه از بودجه‌ها و منابع ملی

اثرات گردوغبار بر سلامتی انسان:

توفان‌های گردوغبار نه تنها بر سلامت انسان‌ها تأثیر می‌گذارند بلکه حرکت آنها در مسیر بادهای غالب، مناطق خشک، و سایر بخش‌های جهان مانند غرب آسیا، آفریقا و حتی اروپا نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. نمونه‌هایی از گردوغبار که از شمال آفریقا نشات گرفته‌اند، تأثیرات منفی بر سلامت ساکنان سایر مناطق از جمله حوزه کارائیب دارند. در منطقه “منا” (خاورمیانه و شمال آفریقا)، به دلیل قرارگیری در کمربند گردوغبار، کیفیت هوای مطلوبی وجود ندارد. غلظت سالیانه میانگین ذرات PM۲.۵ و PM۱۰ به ترتیب به ۱۵ میکروگرم بر متر مکعب و ۵۰ میکروگرم بر متر مکعب می‌رسد. بیشینه مقدار مواجهه با این ذرات در دوره‌های کوتاه‌مدت نیز می‌تواند از میزان استاندارد تجاوز کند.

اثرات گردوغبار بر اقتصاد :

توفان‌های گردوغبار در کوتاه‌مدت و بلندمدت آثار منفی بر سلامت انسان و کشاورزی دارند. این توفان‌ها می‌توانند موجب کاهش بازده محصولات کشاورزی و فرسایش خاک شوند. از سوی دیگر، نیروی کار و بهره‌وری در زمان وقوع توفان کاهش می‌یابد و حتی تعطیلی ادارات و کارخانه‌ها نیز ممکن است رخ دهد. بررسی‌های جهانی نشان می‌دهند که توفان‌های گردوغبار سالانه بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار خسارت به اقتصاد جهانی وارد می‌کنند. برای مثال، برآورد شده است که در سال ۱۹۹۳، توفان گردوغبار در کره جنوبی بیش از ۵۵۰ میلیون یوان (معادل ۷۶.۶ میلیون دلار) خسارت وارد کرده است. همچنین، توفان گردوغبار در استرالیا در سال ۲۰۰۹ موجب خسارتی بالغ بر ۲۹۹ میلیون دلار شده است. بر اساس گزارش بانک جهانی، میزان رفاه از دست‌رفته در کشورهای “منا” در اثر توفان‌های گردوغبار، به بیش از ۱۴۱ میلیارد دلار رسیده است.

اثرات گردوغبار بر محیط‌زیست:

توفان‌های گردوغبار، در کنار اثرات منفی بر محیط‌زیست، می‌توانند سبب افزایش باروری جنگل‌ها و اقیانوس‌ها شوند. این توفان‌ها به دلیل ماهیت فرامرزی، نقش مهمی در چرخه‌های بیوشیمیایی و اقلیم جهانی ایفا می‌کنند. در شرایط خاص، گردوغبار به‌عنوان منبع مواد مغذی برای اقیانوس‌ها و جنگل‌ها عمل کرده و باعث پایداری و باروری آنها می‌شود. برای مثال، گردوغبار می‌تواند بهره‌وری اولیه اقیانوس‌ها را افزایش دهد. با ورود گردوغبار به اقیانوس‌ها، میزان باروری و رشد فیتوپلانکتون‌ها افزایش می‌یابد و این مسئله باعث تقویت چرخه بیوژئوشیمی اقیانوس‌ها می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که رسوب گردوغبار در اقیانوس‌ها، می‌تواند باروری آنها را حدود ۶ درصد افزایش دهد. با این حال، گردوغبار ممکن است همراه با آلاینده‌های آلی و فلزات کمیاب وارد اقیانوس شود و تأثیرات مخربی بر صخره‌های مرجانی داشته باشد. این تغییرات پیچیده می‌توانند تأثیرات منفی بر روی چرخه‌های اکوسیستم دریایی در سراسر جهان داشته باشند. علاوه بر این، گردوغبار می‌تواند موجب تسریع در ذوب یخچال‌های طبیعی شود. رسوب گردوغبار روی یخچال‌ها باعث کاهش سپیدایی سطح یخ می‌شود و در نتیجه، یخ‌ها سریع‌تر ذوب می‌شوند. این مسئله به ویژه در سال‌های خشکسالی و هنگام وقوع توفان‌های شدید، می‌تواند تشدید شود. توفان‌های گردوغبار می‌توانند گیاهان جوانه‌زن و پوشش گیاهی را دفن کرده و به محصولات کشاورزی آسیب برسانند.

اقدامات اصلی مقابله با گردوغبار و توفان‌های ماسه در سال‌های اخیر: